رسیدگی به شکایات مشتریان امروزه اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. واقعیت این است که وجود ایراد و اشکال در محصولات تولیدی کارخانه ها هرگز دور از ذهن نیست. هر چقدر هم مدیران و پرسنل یک واحد تولیدی وسواس به خرج دهند و تلاش کنند تا از بروز ایراد در محصولاتشان جلوگیری کنند، باز هم ممکن است یک قطعه نامطلوب در مواد اولیه یا در حین فرآیند تولید وارد محصول شود. یا ممکن است دستگاه پُرکن و بسته بندی گاهی دچار خطا شود و مقدار محصول درون بسته بندی کمتر از حد مورد انتظار باشد. مشتریان هرگز تمایل ندارند با چنین کاستی هایی در خرید خود مواجه شوند. ولی بیشترین ضرر در این میان متوجه تولیدکننده خواهد بود. چرا که او در همان لحظه یکی از مشتریان خود را از دست می دهد. از آن بدتر اینکه آن مشتری ناراضی احتمالاً تجربه ناخوشایند خود را با دوستان و آشنایان خود در میان گذاشته و آنها را نیز نسبت به برند تولیدکننده بدبین می کند. امروزه با ظهور شبکه های اجتماعی انتشار این نارضایتی می تواند بسیار وسیع باشد و اعتبار برند تولیدکننده را حتی با سالها اعتبار با خطر جدی مواجه کند.
شاید در گذشته مردم کمتر بابت مشکلاتی که در محصولات غذایی مشاهده می کردند اقدام به شکایت یا انتشار خبر آن می کردند. در حالت متداول، موضوع به فروشگاهی که خرید از آن انجام شده بود گفته می شد و فروشنده قول انتقال آن به مأمور پخش شرکت را می داد. امروزه اما آگاهی مردم افزایش یافته و راههای وصول شکایات نیز زیادتر شده است. اکثر تولیدکنندگان در سالهای اخیر اقدام به ایجاد واحدی برای رسیدگی به مشتریان کرده اند. هر مشتری با مشاهده هر ایراد در محصول خریداری شده براحتی می تواند بوسیله تلفن یا بصورت آنلاین شکایت خود را برای شرکت سازنده یا نهاد نظارتی ارسال نماید. وجود چنین شکایاتی بقدری برای تولیدکنندگان نامطلوب است که معمولاً تمام تلاش خود را برای جلب رضایت مشتری ناراضی بکار می گیرند. در صورتی که شکایت به نهاد نظارتی وصول شود، می تواند عواقبی مانند جرایم نقدی برای تولیدکننده در پی داشته باشد.
تجهیزات بازرسی محصول
با اهمیت یافتن حقوق مصرف کنندگان (و البته تولیدکنندگان) در دهه های گذشته، تجهیزاتی در جهان ارائه شد تا بتوان بطور چشمگیری از شکایات مشتریان پیشگیری نمود.
ویژگی های زیر برای این دسته تجهیزات مورد انتظار بود:
- نتیجه خروجی آنها قابل اعتماد باشد.
- اتوماتیک باشند و نیاز به نیروی انسانی جدید نباشد (حذف خطای انسانی)
- سرعت و حجم تولید را کم نکنند.
- قیمت آنها در ازای خدمتی که می دهند مقرون به صرفه باشد.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی، تجهیزات بازرسی محصول مدرن براحتی با حفظ ویژگیهای بالا از خارج شدن محصولات معیوب از کارخانه به بازار جلوگیری می کنند. استفاده از این تجهیزات هم اکنون در بسیاری از کشورها الزامی شده است و بنظر می رسد تمامی کشورها در حال حرکت به سمت اجباری شدن استفاده از آنها هستند. تجهیزات بازرسی محصول بطور خاص می توانند کمبود وزن در محصولات یا وجود اجسام خارجی نامطلوب درون آنها را شناسایی کنند. در ادامه به معرفی برخی دستگاه های بازرسی محصول متداول خواهیم پرداخت:
همانطور که می دانیم، وجود اختلاف بین وزن محصول و وزن درج شده روی بسته بندی سبب نارضایتی مشتریان خواهد شد. مثلاً اگر روی یک بسته چیپس وزن 65 گرم درج شده باشد ولی وزن محصول تنها حدود 50 گرم باشد این مصداق کم فروشی است و در صورت شکایت مشتری موجب جریمه تولیدکننده خواهد شد. در حقیقت احتمالاً هیچ تولیدکننده ای عامدانه اقدام به کم فروشی نمی کند ولی احتمال بروز خطا در دستگاه های بسته بندی صنعتی همیشه وجود دارد. و معمولاً زمانی که دستگاه بسته بندی دچار مشکل شود تعداد زیادی از محصولات با وزن اشتباه بسته بندی شده و وارد بازار می شوند. برخی تولیدکنندگان برای آنکه از خطر شکایت مشتریان بابت وزن کم محصول خود در امان بمانند، وزن محصول را قدری بیش از وزن درج شده روی بسته بندی در نظر می گیرند که این نیز خود باعث ضرر مالی تولیدکننده در تولید انبوه می شود.
دستگاه چک ویر برای پیشگیری از این گونه اشتباهات طراحی و معرفی شده است. این دستگاه همانگونه که از اسم آن پیداست جهت چک کردن وزن محصولات بکار می رود. در واقع چک ویر ترازویی است که تمامی محصولات تولیدی را در سرعت بالا بطور خودکار می سنجد.
چک ویر در حالت پایه شامل یک نوار نقاله است که زیر آن سنسور وزن (لودسل) قرار گرفته است. یک نمایشگر نیز جهت فرمان دادن به دستگاه و قرائت وزن محصولات در نظر گرفته شده است. دستگاه می تواند مجهز به نوار نقاله ورودی (قبل از نوار نقاله توزین) و نوار نقاله خروجی (بعد از نوار نقاله توزین) باشد. در نوار نقاله خروجی معمولاً یک تجهیز به نام رِجِکتور نیز اضافه می شود. رجکتور وظیفه خارج کردن خودکار محصولات با وزن غیرمجاز را بر عهده دارد. رجکتور چک ویر می تواند یک جک پنوماتیک یا یک نازل هوای پرقدرت باشد.
چک ویرهای مدرن مجهز به صفحه نمایش بزرگ لمسی هستند و کار کردن با آنها ساده و لذت بخش است. برای هر محصول یک محدوده وزنی مجاز می توان انتخاب کرد. مثلا برای چیپس مثال بالا که 65 گرم وزن داشت می توان محدوده 63 تا 67 گرم را به عنوان محدوده وزنی مطلوب مشخص کرد. در این صورت هر چیپس که وزنی کمتر از 63 یا بیشتر از 67 داشته باشد توسط رجکتور دستگاه به خارج از خط تولید هدایت می شود. دقت اندازه گیری وزن توسط چک ویرهای مدرن بسیار بالاست و برای محصولی با وزن ذکر شده و سرعت مثلا 120 محصول در دقیقه، دستگاه می تواند وزن را با دقت 0.5 گرم قرائت کند.
امکان دیگری که در چک ویرهای مدرن فراهم آمده است، امکان ثبت دیتا و آمار تولید است. بدین وسیله وزن تک تک محصولات با ساعت و نوبت تولید در دیتابیس دستگاه ثبت می شود و مدرک مناسبی برای اثبات صحت وزن تولیدات است. همچنین اطلاعات مفیدی نظیر میزان کل تولید در روز، ماه یا سال، وزن کل تولیدات، دقت دستگاه بسته بندی و … که برای مدیران بسیار ارزشمند هستند توسط دستگاه چک ویر استخراج می شود.
وجود اجسام خارجی در مواد غذایی بسیار نامطلوب است. تصور کنید هنگام خوردن یک کیک ناگهان متوجه وجود یک جسم خارجی سخت زیر دندان خود شوید. طبیعتاً تجربه ای بسیار تلخ و حتی خطرناک است. چرا که وجود چنین اجسامی می تواند موجب شکستگی دندان یا جراحات دهان گردد و در صورت بلعیدن می تواند موجب مشکلات بیشتری در دستگاه گوارشی شود.
فلزات از بدترین اجسام خارجی محتمل درون خوراکی ها هستند. با توجه به وجود ماشین آلات فلزی که در فرآیند تولید مواد غذایی استفاده می شوند همواره احتمال وارد شدن ذرات فلزی به محصول وجود دارد. مواد غذایی بیشترین تماس را با سطوح فلزی دارند که شامل ماشین آلات تولید، لوله های انتقال و ظروف نگهداری مواد می شود. بنابراین اصلاً بعید نیست یک براده فلز یا پیچ شل شده وارد محصول گردد و در صورت عدم شناسایی، در دهان مصرف کننده پیدا شود!
دستگاه متال دتکتور بدلیل اهمیت زیاد جداسازی فلزات از محصولات مختلف در جهان معرفی شده است. این دستگاه از سنسورهای القای مغناطیس و ادی کارنت جهت تشخیص فلزات استفاده می کند. در گذشته دستگاه های متال دتکتور صرفاً قابلیت شناخت فلزات آهنی را داشتند. دلیل آن هم این بود که در آن دستگاه ها فقط از تکنولوژی مغناطیس استفاده می شد. متال دتکتورهای مدرن اما قابلیت شناسایی تمامی انواع فلزات را با مکانیزم های مختلف دارند. بنابراین شناسایی مس، آلومینیم و فولاد ضدزنگ (استنلس استیل) که کاربرد بسیار زیادی در تولید صنایع غذایی دارد ممکن شده است.
متال دتکتورهای انواع مختلفی دارند که متداول ترین آنها انواع کانوایری و ثقلی هستند. مدل کانوایری شامل یک دروازه شامل سنسور است که دور یک نوار نقاله نصب می شود و با عبور محصولات از روی نوار نقاله آنها را پایش می کند. این مدل برای محصولات فله یا بسته بندی شده مناسب است. مدل ثقلی اما شامل یک لوله عمودی است که دور ان را سنسور فرا گرفته است. با عبور محصولات از درون لوله، سنسور وارد عمل شده و در صورت تشخیص فلز، آن را بطور خودکار به بیرون هدایت می کند. این مدل برای مواد پودری و گرانولی که معمولاً مواد اولیه را شامل می شوند بسیار مناسب است. انواع دیگری از متال دتکتورها نیز برای سس ها و مایعات طراحی شده اند.
شناسایی اجسام خارجی فقط محدود به فلزات نمی شود. گاهی با اجسام دیگری مثل شیشه، سنگ یا پلاستیک فشرده درون محصول مواجه می شویم. تنها ابزاری که می تواند تمام این آلاینده ها را شناسایی کند اشعه ایکس است. دستگاه های اشعه ایکس امروزی که به منظور بازرسی محصولات غذایی طراحی شده اند می توانند طیف وسیعی از ناخالصی ها از جنس فلز، شیشه، سنگ، سرامیک، چوب، استخوان و پلاستیک را بطور خودکار درون محصول شناسایی کنند. دستگاه های اسکنر ایکس ری برای تنوع بسیار زیادی از محصولات از گوشت گرفته تا لبنیات، مواد جامد، پودری یا مایع با بسته بندی های گوناگون قابل استفاده هستند.
مکانیزم این دستگاه، تصویرپردازی با اشعه ایکس از محصول و پردازش تصویر است. تصویر بدست آمده، بطور خودکار توسط نرم افزار دستگاه با تصویر محصول سالم مقایسه شده و در صورت تشخیص ناخالصی درون آن، محصول مرجوع می شود. از آنجا که از یک اشعه ضعیف به این منظور استفاده می شود، هیچ خطری متوجه نیروی انسانی اطراف دستگاه نخواهد بود. برخی کاربردهای متداول دستگاه اسکنر اشعه ایکس شامل موارد زیر است:
- تشخیص خرده شیشه درون ظروف شیشه ای مثل ترشی و خیارشور
- تشخیص هسته خرما یا قطعات خرد شده هسته در خمیر خرما
- تشخیص قطعات پلاستیک فشرده در محصولاتی با بسته بندی پلاستیکی
- تشخیص خرده های استخوان در فرآورده های گوشتی
- تشخیص براده فلز یا فویل های آلومینیمی در انواع محصولات
- تشخیص پوست پسته، گردو، بادام و … در خشکبار تمیز شده
تجهیزاتی که در بالا ذکر شد همگی از جمله راهکارهای اطمینان از کیفیت محصولات غذایی و پیشگیری از ناراضی شدن مشتریان است. این تجهیزات به تولیدکنندگان و مصرف کنندگان اطمینان خاطر می دهند و موجب ارتقای کیفیت محصولات می شوند. وظیفه ای که هر دستگاه بازرسی محصول دارد منحصربفرد است و با روش های سنتی یا دستی قابل انجام نیست. برای هیچ تولیدکننده ای ممکن نیست که بتواند 100% محصولات تولیدی را بدون استفاده از دستگاه چک ویر وزن کند و از صحت مقدار آنها مطمئن شود. همچنین اگر یک جسم خارجی آلاینده درون محصول وارد شده باشد بدون استفاده از اسکنر ایکس یا متال دتکتور نمی توان وجود آن را تشخیص داد. هر تولیدکننده ای که به اعتبار برند خود اهمیت می دهد حتماً همیشه بدنبال بهترین روش برای دفاع از اعتبار نام تجاری خود است.